کد مطلب:129823 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:131
منزلگاههای راه کوفه به دمشق
كوفه به دمشق دو راه داشت؛ و كتابهایی كه داستان سفر كاروان حسینی از كوفه تا شام را بحث كرده اند، آنها را مورد بحث قرار داده اند.
1 - راه سلطانی: این راه را میرزای نوری نوشته [1] و معتقد است كه باقیمانده ی كاروان حسین از كوفه تا شام، این راه را پیموده اند. به همین دلیل از نظر وی بسیار بعید است كه باقیمانده ی كاروان، قبر امام حسین (ع) رادر نخستین اربعین و در سال 61 زیارت كرده باشند. به دلیل طولانی بودن و فراوان بودن منزلگاهها كسی كه سریع حركت كند و بی توجه به همگان در هیچ منزلگاهی توقف نكند دست كم ده روز وقت می گیرد. اگر حركت كاروان حسینی از این مسیر و رویدادهای پیش آمده را بپذیریم. به قول برخی از پژوهشگران دست كم یك سال به طول می انجامد. [2] .
منزلگاههای واقع در این مسیر به نوشته ی فرهاد میرزا، صاحب كتاب «قمقام زخار» به قرار ذیل است؛ حران، حصاصه، تكریت، وادی النخله، برصاباد، موصل، عین الورده، قنسرین، معرة النعمان، كفر طاب، شیزر، حماة، حمص، بعلبك [3] .
نام منزلگاههای این راه در مقتل ابو مخنف نیز با اختلاف در ترتیب و كمی تفاوت نقل شده است. [4] .
تأمل در نقشه های جغرافیایی ترتیب یاد شده را تأیید نمی كند. شیخ عباس قمی می نویسد: «بدان كه ترتیب منزلگاههایی كه در هر نوبت در آنها خوابیدند یا از آنها گذر كردند نامعلوم است و در كتابهای معتبر ذكر نگردیده است. حتی در بسیاری از آنها چگونگی مسافرت اهل بیت به سوی شام نیامده است...» [5] .
2 - راه مستقیم (راه عرب عقیل): به دلیل مستقیم بودن این راه می شده آن را ظرف یك هفته پیمود. از كسانی كه معتقدند اهل بیت از این راه رفته اند سید محسن امین در فرهنگ بزرگ «اعیان الشیعه» است، آنجا كه می گوید: «... مشهور آن است كه آنان در روز بیستم صفر به كربلا رسیدند؛ و از آن جمله زیارت اربعینی است كه از ائمه اهل بیت برای حسین (ع) نقل شده است».
چنین مطلبی دور از واقعیت می نماید، چرا كه پیمودن راه عراق تا شام یك ماه به طول می انجامد و به ناچار مدتی را هم در شام مانده اند؛ در این صورت چگونه می توان باور كرد كه زمان رفت و آمد، ماندن در شام و رفتن به كوفه و اقامت در آن تنها چهل روز بوده باشد؟
شاید بتوان این استبعاد را با این توجیه از میان برد كه میان شام و عراق راه مستقیمی است كه در هفت روز قابل پیمودن است و اعراب عقیل در روزگار ما این كار را انجام می دهند. برخی اخبار حاكی از آن است كه پیك ظرف یك هفته از شام به عراق می رفت و عربهای صلیب حوران تا نجف را هشت روزه می روند. شاید آنها نیز از این راه رفته و با خود آب كافی برداشته اند و مدت اقامتشان در كوفه و شام نیز كوتاه بوده است». [6] .
ما نیز بر این باوریم كه دشمنان خدا و رسول (ص)، باقیمانده كاروان حسینی را از كوتاه ترین راه به شام برده اند، خواه از راه عرب عقیل یا هر راه دیگری، و بسیار بعید است كه از راه دراز موسوم به راه سلطانی رفته باشند.
زیرا در آن روز بسیار طبیعی بود كه یزید و ابن زیاد و جلادان مأمور كاروان حسینی، تلاش داشتند آن را در سریع ترین زمان ممكن به دمشق برسانند و برای رسیدن به این هدف از هر وسیله ای استفاده كنند.
یزید می خواست با مشاهده ی سرشكستگی اهل بیت رسول خدا (ص) و امیرمؤمنان، علی (ع) نفسی راحت بكشد. چرا كه او بر این پندار بود كه بنی امیه روز عاشورا انتقام روز بدر را گرفته اند؛ و برای این معنا سرخوش از پیروزی دروغین به شعر ابن زبعری استشهاد كرد.
ابن زیاد می خواست نشان دهد كه چگونه فرامین امیر خویش را مو به مو اجرا كرده و موجبات خشنودی او را فراهم آورده است؛ و از این طریق برای خودش منزلت و اعتماد بیشتری فراهم سازد. از این رو شتاب داشت كه كاروان حسینی هرچه زودتر به شام برسد و یزید را از پیروزی موهوم سرمست كند و از آثار مثبت آن در زندگی سود ببرد.
اما جلادانی كه كاروان را همراهی می كردند، مشتاق بودند كه كاروان هرچه زودتر به شام برسد. زیرا امید داشتند كه از یزید جایزه دریافت كنند و بهره ی بیشتری ببرند. بنابراین مصلحت همه ی سركشان و جلادان اقتضا می كرد كه كوتاه ترین راه میان كوفه و شام پیموده شود. نیز گفته می شود كه جلادان، هنگام بیرون بردن سر حسین (ع) از كوفه، از شورش قبایل عرب غیرتمند و متعصب میان راه بیمناك بودند. آنها می ترسیدند كه مبادا سر مقدس را از آنان بگیرند. از این رو از پیمودن جاده ی معروف پرهیز می كردند؛ و هرگاه به قبیله ای می رسیدند، درخواست علوفه می كردند و می گفتند كه سر یك شورشی را به همراه دارند. [7] .
1 - راه سلطانی: این راه را میرزای نوری نوشته [1] و معتقد است كه باقیمانده ی كاروان حسین از كوفه تا شام، این راه را پیموده اند. به همین دلیل از نظر وی بسیار بعید است كه باقیمانده ی كاروان، قبر امام حسین (ع) رادر نخستین اربعین و در سال 61 زیارت كرده باشند. به دلیل طولانی بودن و فراوان بودن منزلگاهها كسی كه سریع حركت كند و بی توجه به همگان در هیچ منزلگاهی توقف نكند دست كم ده روز وقت می گیرد. اگر حركت كاروان حسینی از این مسیر و رویدادهای پیش آمده را بپذیریم. به قول برخی از پژوهشگران دست كم یك سال به طول می انجامد. [2] .
منزلگاههای واقع در این مسیر به نوشته ی فرهاد میرزا، صاحب كتاب «قمقام زخار» به قرار ذیل است؛ حران، حصاصه، تكریت، وادی النخله، برصاباد، موصل، عین الورده، قنسرین، معرة النعمان، كفر طاب، شیزر، حماة، حمص، بعلبك [3] .
نام منزلگاههای این راه در مقتل ابو مخنف نیز با اختلاف در ترتیب و كمی تفاوت نقل شده است. [4] .
تأمل در نقشه های جغرافیایی ترتیب یاد شده را تأیید نمی كند. شیخ عباس قمی می نویسد: «بدان كه ترتیب منزلگاههایی كه در هر نوبت در آنها خوابیدند یا از آنها گذر كردند نامعلوم است و در كتابهای معتبر ذكر نگردیده است. حتی در بسیاری از آنها چگونگی مسافرت اهل بیت به سوی شام نیامده است...» [5] .
2 - راه مستقیم (راه عرب عقیل): به دلیل مستقیم بودن این راه می شده آن را ظرف یك هفته پیمود. از كسانی كه معتقدند اهل بیت از این راه رفته اند سید محسن امین در فرهنگ بزرگ «اعیان الشیعه» است، آنجا كه می گوید: «... مشهور آن است كه آنان در روز بیستم صفر به كربلا رسیدند؛ و از آن جمله زیارت اربعینی است كه از ائمه اهل بیت برای حسین (ع) نقل شده است».
چنین مطلبی دور از واقعیت می نماید، چرا كه پیمودن راه عراق تا شام یك ماه به طول می انجامد و به ناچار مدتی را هم در شام مانده اند؛ در این صورت چگونه می توان باور كرد كه زمان رفت و آمد، ماندن در شام و رفتن به كوفه و اقامت در آن تنها چهل روز بوده باشد؟
شاید بتوان این استبعاد را با این توجیه از میان برد كه میان شام و عراق راه مستقیمی است كه در هفت روز قابل پیمودن است و اعراب عقیل در روزگار ما این كار را انجام می دهند. برخی اخبار حاكی از آن است كه پیك ظرف یك هفته از شام به عراق می رفت و عربهای صلیب حوران تا نجف را هشت روزه می روند. شاید آنها نیز از این راه رفته و با خود آب كافی برداشته اند و مدت اقامتشان در كوفه و شام نیز كوتاه بوده است». [6] .
ما نیز بر این باوریم كه دشمنان خدا و رسول (ص)، باقیمانده كاروان حسینی را از كوتاه ترین راه به شام برده اند، خواه از راه عرب عقیل یا هر راه دیگری، و بسیار بعید است كه از راه دراز موسوم به راه سلطانی رفته باشند.
زیرا در آن روز بسیار طبیعی بود كه یزید و ابن زیاد و جلادان مأمور كاروان حسینی، تلاش داشتند آن را در سریع ترین زمان ممكن به دمشق برسانند و برای رسیدن به این هدف از هر وسیله ای استفاده كنند.
یزید می خواست با مشاهده ی سرشكستگی اهل بیت رسول خدا (ص) و امیرمؤمنان، علی (ع) نفسی راحت بكشد. چرا كه او بر این پندار بود كه بنی امیه روز عاشورا انتقام روز بدر را گرفته اند؛ و برای این معنا سرخوش از پیروزی دروغین به شعر ابن زبعری استشهاد كرد.
ابن زیاد می خواست نشان دهد كه چگونه فرامین امیر خویش را مو به مو اجرا كرده و موجبات خشنودی او را فراهم آورده است؛ و از این طریق برای خودش منزلت و اعتماد بیشتری فراهم سازد. از این رو شتاب داشت كه كاروان حسینی هرچه زودتر به شام برسد و یزید را از پیروزی موهوم سرمست كند و از آثار مثبت آن در زندگی سود ببرد.
اما جلادانی كه كاروان را همراهی می كردند، مشتاق بودند كه كاروان هرچه زودتر به شام برسد. زیرا امید داشتند كه از یزید جایزه دریافت كنند و بهره ی بیشتری ببرند. بنابراین مصلحت همه ی سركشان و جلادان اقتضا می كرد كه كوتاه ترین راه میان كوفه و شام پیموده شود. نیز گفته می شود كه جلادان، هنگام بیرون بردن سر حسین (ع) از كوفه، از شورش قبایل عرب غیرتمند و متعصب میان راه بیمناك بودند. آنها می ترسیدند كه مبادا سر مقدس را از آنان بگیرند. از این رو از پیمودن جاده ی معروف پرهیز می كردند؛ و هرگاه به قبیله ای می رسیدند، درخواست علوفه می كردند و می گفتند كه سر یك شورشی را به همراه دارند. [7] .
[1] لؤلؤ و مرجان، ص 150.
[2] ر. ك. تحقيق حول زيادة الاربعين، قاضي طباطبايي، ص 193.
[3] قمقام زخار، فرهاد ميرزا (متوفاي 1305 ه)، ج 2، ص 548.
[4] مقتل منسوب به ابومخنف، ص 180.
[5] نفس المهموم، ص 425.
[6] اعيان الشيعه، بخش نخست از جزء چهارم؛ و به نقل از آن، تحقيق پيرامون زيارت اربعين، ص 193.
[7] ر. ك. قمقام زخار، ج 2، ص 548، به نقل از كامل بهايي، ج 2، ص 292.